02-12-2020

Jaarboek Armoede en sociale uitsluiting 2020

Terug

2020, het jaar van bewustwording van digitalisering en e-inclusie

De 29ste editie van het Jaarboek Armoede en sociale uitsluiting 2020 van Universiteit Antwerpen onderzoekt wat digitalisering betekent voor armoede en armoedebestrijding. De samenleving digitaliseert in sneltempo en dat brengt heel wat kansen en uitdagingen mee op diverse levensdomeinen. We krijgen inzicht in de belangrijke rol van sociale ondersteuningsnetwerken voor digitale inclusie en in de digitalisering van het sociaal werk.

Het Netwerk tegen Armoede schreef een hoofdstuk over e-inclusie en digitale kloof onder de titel '2020, het jaar van bewustwording van digitalisering en e-inclusie'. Verschillende verenigingen deden ook een bijdrage, meer in het bijzonder Betonne Jeugd, Centrum Kauwenberg, De Lage Drempel, Vierdewereldgroep Mensen voor Mensen, Samen DiVers en STA-AN.

​Het Jaarboek is voorgesteld tijdens een (digitaal) colloquium op 2/12/2020.

Auteurs: Jill Coene, Tuur Ghys, Bernard Hubeau, Sarah Marchal, Roy Remmen, Wouter Vandenhole & An Van Haarlem (red.) - Universiteit Antwerpen - uitgegeven bij Acco Leuven / Den Haag

“Wij kwamen daarvoor ook al niet uit ons kot, maar nu zijn we gewoon bang om buiten te komen”

Toegang hebben tot de digitale wereld is noodzakelijk om te participeren aan de samenleving

Het Netwerk tegen Armoede vraagt al bijna 15 jaar aandacht voor de maatschappelijke en sociale uitsluiting door de digitalisering in de samenleving. De laatste tien jaar merken we dat de digitale kloof steeds sneller groeit.

Toegang tot internet thuis blijft prioritair

Aanbevelingen

  • Internettoegang thuis blijft prioritair. Tijdens de coronacrisis hebben de providers tot in juni beperkte toegangscodes gegeven aan gezinnen met kinderen zodat zij toch van internet gebruik zouden kunnen maken. Maar in het licht van terugkerende gezondheidscrisissen is dat geen duurzame oplossing.
  • Met het Netwerk tegen Armoede pleiten wij voor een uitbreiding van het sociaal tarief voor internet en telefonie, zoals bij water en energie. Het huidige sociaal tarief is zowel qua doelgroep als qua korting te beperkt om mensen in armoede toegang tot internet en telefonie te kunnen verzekeren. Een uitbreiding van het sociaal tarief zou minstens gericht moeten zijn op mensen die recht hebben op een verhoogde tegemoetkoming (De Lage Drempel vzw, 2016). Daarbovenop pleiten wij voor de verhoging van de maandelijkse forfaitaire tussenkomst in het sociaal tarief op basis van wat mensen maandelijks nodig hebben om volwaardig te participeren en op basis van wat haalbaar is voor huishoudens (Task Force Kwetsbare Groepen: Consultatiegroep, 2020).
  • Werk een een betaalbaar alternatief voor hard- en software en internetverbinding op maat van mensen in armoede uit (STA-AN, 2020). Scholen kunnen hier bijvoorbeeld zelf ook al stappen in ondernemen in functie van de beheersing van schoolkosten.
E-inclusie: verkleinen en wegwerken digitale kloof

Aanbevelingen:

  • Organiseer laagdrempelige workshops om samen praktische en nuttige dingen te doen. Aan algemene computerlessen hebben mensen niet zoveel, dat is te weinig concreet. Mensen in armoede leven vaak ook geïsoleerd. Het sociale aspect kan dit sociaal isolement deels doorbreken. Mensen hechten veel belang aan een babbeltje. Een onthaalmoment met koffie en de mogelijkheid om nadien informeel na te praten kan een enorm verschil maken. Dat motiveert mensen om te komen. Het is aangewezen de workshops samen met mensen te geven die ze kennen (Centrum Kauwenberg vzw, 2018; De Lage Drempel vzw, 2016; Netwerk tegen Armoede, 2016a; STA-AN, 2020).
  • Schakel vertrouwde ontmoetingsplaatsen in zoals buurtwerk, gemeenschapscentra, verenigingen waar armen het woord nemen … Mensen voelen zich soms minderwaardig als ze het gevoel hebben dat het gaat om ‘nog een dienst’ of een andere hulpaanbieder. Dan haken mensen snel af (Centrum Kauwenberg vzw, 2018; De Lage Drempel vzw, 2016).
Eenvoudiger en toegankelijker diensten en automatische toekenning van rechten

Aanbevelingen:

  • Blijf investeren in niet-digitale dienstverlening, maatwerk, persoonlijk contact en zorg voor continuïteit. Hou rekening met specifieke drempels, zoals het niet beheersen van de (Nederlandse) taal, een gebrek aan computervaardigheden, zelfvertrouwen ...
  • Bewaak en investeer in de gebruiksvriendelijkheid en toegankelijkheid van websites, digitale tools of apps. Digitale dienstverlening is vaak zeer versnipperd. Daardoor vinden mensen die moeilijkheden hebben met het digitale, vaak niet wat ze nodig hebben.
  • Wees flexibel in het gebruik van communicatiekanalen, zet bijvoorbeeld voor jongeren kanalen in die ze zelf gebruiken. Jongeren in armoede bekijken vaak hun mailbox niet. Daardoor missen ze soms mails in het kader van sollicitaties of van het ziekenfonds. Het gebruik van sms, WhatsApp of een telefoontje werkt vaak beter.
Anonieme getuigenis bij Recht-Op Jongeren over digitalisering

Digitale uitsluiting uit zich in verschillende domeinen van het leven

Onderwijs

We hebben geen laptop en doen ons best om de oefeningen van onze drie kinderen te doen via de gsm. Maar dat is eigenlijk niet te doen. Ook oefeningen van Bingel blokkeren altijd op de gsm …” (Mensen voor Mensen)

Aanbevelingen:

  • Geef bijzondere aandacht aan kinderen en jongeren in een kwetsbare situatie. We vragen prioritaire en maximale aandacht voor kinderen en jongeren met specifieke leernoden, die in een moeilijke thuissituatie zitten en voor leerlingen die hun draai niet vinden, zodat zij niet nog meer achterop raken.
  • Voor kinderen en jongeren in een moeilijke thuissituatie is naast materiële ondersteuning ook intensieve begeleiding op maat nodig.
  • Een brugfiguur tussen kwetsbare gezinnen en de school is nodig. Deze kan een spiegel voorhouden van de gezinssituatie van kwetsbare leerlingen om begrip en aandacht te vragen voor hun situatie en te zoeken naar duurzame oplossingen op maat.
  • Investeer in digitaal lesgeven. De Vlaamse overheid heeft als gevolg van de coronacrisis een aantal scenario’s uitgewerkt voor de start van het nieuwe schooljaar. Het ziet ernaar uit dat afstandsonderwijs een blijvertje wordt.
  • Maak voor kwetsbare gezinnen een gericht actieplan. Het vooropgestelde ICT-budget is bedoeld voor scholen, niet voor gezinnen in armoede. Aan de digitale ongelijkheid zal dit dus weinig veranderen. Voor kwetsbare gezinnen kan er best een gericht actieplan opgemaakt worden dat onder meer bepaalt welk materiaal er nodig is, wat beschikbaar is, met wie scholen kunnen samenwerken ...
  • Voor de aanpak van de digitale kloof is een alomvattend plan van de Vlaamse Regering aangewezen. De periode van de coronacrisis heeft zwaar gewogen op het onderwijs en vooral op kinderen en jongeren die het altijd al moeilijker hadden op school. Het digitale onderwijs moet op een kwaliteitsvolle manier gerealiseerd worden zodat geen kinderen en jongeren uit de boot vallen.
Vrije tijd

Het is wat dubbel. Sommige jongeren kunnen er heel goed mee overweg, anderen weten niet waar te beginnen als ze bijvoorbeeld een weekendje naar zee willen boeken. Ze weten wel heel goed dat ze met vakantieparticipatie korting kunnen krijgen. Ze praten er veel over en vinden toeleiding bij de vereniging.” (Betonne Jeugd)

Aanbevelingen:

  • Blijf inzetten op een overzichtelijk aanbod op papier of in een drukklaar document dat beschikbaar is op de website. Zo kunnen organisaties deze makkelijker mee verspreiden.
  • Ondersteun organisaties die mensen in armoede bereiken om toeleiding mogelijk te maken.
  • Geef mensen in armoede de mogelijkheid om last minute in te schrijven, bijvoorbeeld door plaatsen vrij te houden.
  • Zorg ervoor dat naast online inschrijvingen ook inschrijvingen via de telefoon of aan een loket mogelijk blijven, zonder meerkost.
  • Communiceer open, ook op de website, over mogelijke kortingen en maak kortingen helder en transparant.
Inkomen

Mijn bank rekent extra kosten aan voor de overschrijvingen die ik aan het loket binnenbreng. Thuisbankieren kan ik niet, want ik heb geen computer. Ik heb trouwens weinig vertrouwen in de kaartlezers voor online bankieren.” (vrouw, 60+, De Lage Drempel)

Aanbevelingen:

  • Blijf investeren in niet-digitale dienstverlening, maatwerk, persoonlijk contact en zorg voor continuïteit. Bespaar niet op laagdrempelige, bereikbare en persoonlijke dienstverlening. De eerste gesprekken zijn erg belangrijke momenten om in te schatten hoeveel begeleiding en ondersteuning mensen nodig hebben.
Werk

Onze mensen zoeken niet zo vaak jobs online of solliciteren niet zoveel online. Ze zoeken meestal een job via interimbureaus. De website van VDAB en andere jobsites nodigen niet echt uit om voor een job te gaan. Die zijn niet ‘sexy’, maar heel droog. Je krijgt als gebruiker moeilijk zicht op wat de job precies inhoudt. Dat werkt niet echt motiverend. Jobsites zijn vaak niet smartphonevriendelijk. Het is niet evident nog eens apart een cv op te maken en te versturen.” (Betonne Jeugd)

Aanbevelingen:

  • Blijf investeren in niet-digitale dienstverlening, maatwerk, persoonlijk contact en continuïteit.
Gezondheid

Mijn ziekenfonds heeft geen kantoor meer in het dorp hier. Het eerstvolgende kantoor is voor mij moeilijk bereikbaar met het openbaar vervoer.’

Aanbevelingen:

  • Verplicht en veralgemeen het gebruik van het derdebetalerssyteem door alle zorgverleners (ook specialisten).
  • Een doktersafspraak via de telefoon moet mogelijk blijven. Een bevestiging via SMS van (online) afspraken bij de dokter of het ziekenhuis is ook veel toegankelijker dan via mail.
Huisvesting

Het zoeken naar een woning gaat tegenwoordig enkel nog via internet. Voor mensen zoals ons die niet goed kunnen lezen en al helemaal niet met de computer overweg kunnen, is dit een handicap. De goedkopere appartementen zijn altijd direct weg en wij blijven in de kou staan” (dakloze moeder met 4 kinderen, De Lage Drempel)

Conclusie: Er is nood aan dialoog met mensen in armoede

Digitalisering heeft zeker voordelen zoals vereenvoudiging en versnelling van diensten en toekennen van rechten en tegemoetkomingen, zeker als dat automatisch gebeurt.

Aanbevelingen:

  • blijf investeren in niet-digitale dienstverlening, maatwerk, persoonlijk contact en zorg voor continuïteit.
  • hou rekening met specifieke drempels voor kwetsbare drempels
  • automatische toekenning kan voor mensen in armoede heel wat administratieve rompslomp en moeilijke procedures vermijden en zo de onderbescherming en het niet-opnemen van rechten vermijden
  • ga in dialoog met mensen in armoede en beschouw hen als partners om al dan niet digitale oplossingen te zoeken

"De rol van sociaal werkers die signalen vroegtijdig kunnen detecteren en ermee aan de slag gaan, is niet te onderschatten", aldus Dirk Christiaansen, Centrum Kauwenberg tijdens het panelgesprek

"Ga in dialoog met mensen in armoede om oplossingen op maat uit te werken. Blijf voorzien in analoge alternatieven."

Bekijk de presentatie bij de voorstelling van het Jaarboek Armoede 2020

Bijdrage van het Netwerk: '2020, het jaar van de bewustwording van digitalisering en e-inclusie'

Lees de bijdrage

Jaarboek Armoede en sociale uitsluiting 2020

Lees het Jaarboek op de website van Universiteit Antwerpen

Volg ons


Blijf op de hoogte

Schrijf je hier in voor de nieuwsbrief

Steun ons nu

Uw steun helpt mensen om een toekomst uit te bouwen en de strijd aan te binden met armoede en sociale uitsluiting. Help mensen in armoede zichzelf te helpen.

Steun ons
Deze website maakt gebruik van cookies om uw gebruikersgemak te verbeteren.
Ik ga akkoord.  Lees meer.