Geachte heer Alexander De Croo, Eerste Minister van België,
Geachte mevrouw Karine Lalieux, Federaal Minister voor Maatschappelijke Integratie, belast met Armoedebestrijding,
Geachte mevrouw Tinne Van der Straeten, Federaal Minister van Energie,
Geachte mevrouw Zakia Khattabi, Federaal Minister van Klimaat, Leefmilieu, Duurzame Ontwikkeling en Green Deal

Vanaf 1 juli, over één week dus, stopt de uitbreiding van het sociaal tarief voor elektriciteit en aardgas voor een grotere groep mensen. U had die uitbreiding met de federale regering ingevoerd als maatregel tijdens de coronacrisis en verlengd aan het begin van de oorlog in Oekraïne om het hoofd te bieden aan de daaropvolgende energiecrisis. Die maatregel was broodnodig voor heel wat mensen om het hoofd boven water te houden. 500.000 elektriciteitsverbruikers en 300.000 gasverbruikers kregen eind mei of begin juni echter de boodschap van hun energieleverancier dat ze niet langer in aanmerking komen voor het sociaal energietarief. Er heerst heel wat onduidelijkheid over het alternatief. We vragen dus dat u de pauzeknop voor het sociaal energietarief niet induwt, zoals voor het klimaatbeleid.

“Ik heb al talloze slapeloze nachten gehad en veel geweend over de regeringsbeslissing om de uitbreiding terug te draaien. Dankzij het sociaal tarief kon ik afgelopen winter mijn woning verwarmen op 18 graden, wat nog geen luxe is.” - alleenstaande vrouw

Verontwaardiging en paniek zijn vaak de eerste reacties van mensen die deze brief ontvangen. Voor velen is het de eerste keer dat ze hiervan op de hoogte worden gebracht. Dit bezorgt hen de stress van een onzekere energiefactuur en budgettaire problemen. Deze groep valt immers terug op commerciële tarieven van hun energieleverancier, die een pak hoger liggen dan het sociaal tarief. Hoe hoog de prijsstijging voor hen zal zijn, verschilt van leverancier tot leverancier.

De federale regering ­probeert de prijsschok voor de betrokken huishoudens wel wat te temperen. Via een Koninklijk Besluit bepaalt de regering dat energieleveranciers gedurende minstens drie maanden hun laagste commerciële tarief moeten toekennen aan deze groep mensen. Daarnaast stelt de federale regering een verregaande hervorming van het sociaal energietarief in het vooruitzicht.

Er heerst veel onduidelijkheid. Wie de onafhankelijke vergelijkingstest voor energiecontracten (V-test) doet, merkt dat de goedkoopste contracten online contracten zijn. Dit zorgt voor bijkomende drempels. Zo heeft bijvoorbeeld niet iedereen een e-mailadres om de facturen te ontvangen. Wie zijn facturen op papier wil ontvangen, kan noodgedwongen niet kiezen voor het goedkoopste contract. Bovendien worden kosten in rekening gebracht die bij het sociaal tarief inbegrepen zijn, zoals voor facturen op papier, voor domiciliëring of voor herinneringen voor onbetaalde facturen. Ook de informatie over de tarieven, die gelden vanaf 1 juli, is allesbehalve helder voor de lezer. De complexe tarieffiche is misleidend. Doordat de nettarieven niet vermeld worden, die in het sociaal tarief inbegrepen zijn, lijkt de voorgestelde energieprijs goedkoper dan het verloren sociaal tarief.

"Het is helemaal niet duidelijk wat dat gaat betekenen. Is dat 5 euro per maand? Of 10 euro? Of 100 euro? Of komt er een extra eindafrekening?" - gepensioneerde vrouw

De huishoudens die vanaf 1 juli hun recht op het sociaal tarief verliezen, gaan een onzekere periode tegemoet en dat zorgt voor onrust. Zo horen we op het terrein dat mensen als reactie op alle schrikwekkende berichten expliciet vragen om hun voorschotfactuur te verhogen ten opzichte van hun effectief verbruik. Zo willen ze een hoge afrekening op het einde van het jaar vermijden. Anderen gaan op zoek naar nog extremere manieren om te besparen op hun energieverbruik, terwijl ze al zo zuinig mogelijk leven. Dit is een schending van het recht op een menswaardig bestaan.

De federale regering voorziet een overgangsperiode waarbij gezinnen nog minstens drie maanden tot en met september kunnen genieten van het laagste tarief bij hun huidige leverancier. Maar wat dan na september? Als de geplande hervorming pas doorgevoerd wordt begin 2024, moeten deze mensen de koudste wintermaanden van 2023 overbruggen. Het is dan ook slechts een kwestie van enkele maanden tot 1 jaar voor we opnieuw een stijging in schuldenproblematiek, loonbeslagen en uithuiszettingen zullen vaststellen.

De uitbreiding van het sociaal energietarief was een substantiële maatregel die zorgde voor bescherming van de groep met de laagste inkomens.

“Toen ik wist dat ik het sociaal energietarief ging krijgen, durfde ik wel naar de dokter voor een onderzoek. Daarvoor durfde ik dat niet uit vrees voor de hoge kosten.” - gepensioneerde alleenstaande vrouw

De energiefactuur van deze gezinnen ontspoorde niet in de betrokken periode, de algemene kosten voor levensonderhoud schoten daarentegen wel de lucht in. Gezinnen worstelen door inflatie met de immens gestegen voedselprijzen en huurprijzen, zowel op de sociale als de private huurmarkt. De automatische indexering van lonen en uitkeringen dekte ook de gestegen kosten niet voor basisbehoeften bij de laagste inkomens. Nu het sociaal tarief voor hen wegvalt, is dat met een vertraagd effect toch een serieuze extra bijkomende uitgave waarvoor zij geen ruimte hebben. Het betekent dat mensen schulden zullen aangaan of besparen op andere essentiële basisbehoeften, én dat er meer mensen onder de armoedegrens dreigen te vallen.

De ondertekenaars van deze brief vragen dat de federale regering dringend werk maakt van de hervorming van het sociaal energietarief. We stellen volgende aanbevelingen voor:

Het sociaal tarief moet toegankelijk zijn voor een grotere groep mensen in armoede die werken en bescherming nodig hebben tegen energiearmoede. Het helpt immers de levenskansen te verbeteren en beperkt de schuldenlast. Het is een meermaals bewezen doeltreffend mechanisme.

We steunen de noodzaak om bij de toekenning van het sociaal tarief te werken op basis van een inkomenscriterium (loon, toelage, uitkering). De inkomensgrens van de verhoogde tegemoetkoming bij de ziekenfondsen is een rechtvaardige en realistische grens om te bepalen of huishoudens recht hebben op het sociaal tarief. Dit omvat de 20% laagste inkomens van België, terwijl de armoederisicogrens op 18,8 % ligt. (AROPE, Statbel 2021)

We hebben nood aan een getrapt sociaal tariefsysteem dat specifiek gericht is op een grotere groep mensen in nood. Wie nu 1 euro meer verdient dan de inkomensgrens voor verhoogde tegemoetkoming, krijgt het sociaal tarief niet. Door het sociaal tarief toe te kennen aan de doelgroep die recht heeft op verhoogde tegemoetkoming, omvat je als overheid de groepen van inkomensdecielen 1 en 2. Met een getrapte overgang van het sociaal tarief kan je ook in inkomensdeciel 3 de ondersteuning bieden. Dit komt ook tegemoet aan de kritiek dat het sociaal tarief nu te binair is.

Het sociaal tarief wordt vandaag meestal automatisch toegekend. Bij mensen waar dit niet gebeurt of niet kan, kan dit ertoe leiden dat ze het sociaal energietarief niet opnemen en zo dus hun recht verliezen. Het is noodzakelijk de toegang tot het sociaal tarief te verbeteren. Werk met het rijksregisternummer als unieke identificatie.

Directe steunmaatregelen aan huishoudens in kwetsbare situaties dienen duidelijk samen te gaan met investeringen in een sociaal rechtvaardig klimaatbeleid. Vertrek daarbij vanuit de noden van mensen in armoede en zoek van daaruit naar oplossingen. Investeer in de isolatie en renovatie van zowel private als sociale woningen. We vragen bijzondere aandacht voor de kwetsbare huurders op de private markt. Zij lopen het grootste risico om slachtoffer te worden van de huidige energie- en wooncrisis. De Mijn Verbouwpremie en Mijn Verbouwbegeleiding zijn niet toereikend doordat de aanvraagprocedure te complex is en mensen eerst zelf moeten voorschieten en dan pas terugkrijgen … Wij zijn van mening dat investeren in woonkwaliteit de enige juiste oplossing is om zowel energiearmoede en schuldenproblematiek aan te pakken, alsook bij te dragen aan een sociale klimaattransitie. Armoedebestrijding vraagt om een gecoördineerde aanpak over bestuursniveaus heen.

Heidi Degerickx, algemeen coördinator Netwerk tegen Armoede, Stefan Goemaere, opbouwwerker energiearmoede SAAMO, Anne Van Lancker, voorzitter Decenniumdoelen, Eva Verraes, directeur Herw!n, Guy Tordeur, voorzitter BAPN

Gerda uit Turnhout in Het Laatste Nieuws van 26/6/2023: “Ik gebruik geen warm water. Er steekt niets in het stopcontact. De winter lang heb ik geen verwarming gebruikt. Ik heb geen tv. Ik ga niet meer naar de dokter. Een scan die ik zou moeten ondergaan, stel ik uit. Op een afgebroken tand laat ik geen kroon zetten wegens te duur. Ik ga nooit op vakantie. Ik ga nooit iets eten of iets drinken, ik doe niets van ontspanning. Mensen als ik zijn al heel zuinig. Er is weinig waar je nog kan schrappen, waar je kan besparen. Wij hebben niet meer geld. Ik weet écht niet hoe ik dit zal opvangen, waar ik het geld vandaan zal halen.”