Vrouwen op het kruispunt van armoede en migratie stuiten op een reeks ontmoedigende hindernissen als ze economisch onafhankelijk willen zijn. Een gebrek aan betaalbare, betrouwbare, bereikbare, beschikbare en bruikbare kinderopvang maakt arbeidsdeelname voor deze moeders bijna onmogelijk. Dat hindert hun carrièrekansen en verzwakt hun financiële positie.

In een samenleving die draait om werkende ouders en hun gezinnen, is kinderopvang cruciaal als verbindingspunt tussen deze twee werelden. Hoewel ooit geprezen als een oplossing voor werkende ouders, blijkt kinderopvang vandaag de dag vooral toegankelijk te zijn voor mensen die reeds een stevige voet op de arbeidsmarkt hebben. Uit onderzoek van VIONA blijkt dat gezinnen die gebruikmaken van kinderopvang gemiddeld een dubbel zo hoog inkomen hebben als de gezinnen die dat niet doen. Huidige initiatieven om kinderopvang betaalbaar te maken zijn vaak verbonden met een aantal voorwaarden die uitsluiting in de hand werken. Zo moeten ouders een bewijs van inschrijving in een tewerkstellings- of inburgeringstraject voorleggen om te kunnen genieten van het kortingstarief.

De ongelijkheid in toegang tot kinderopvang is nog problematischer voor gezinnen op het kruispunt van armoede en migratie. Volgens het Agentschap Opgroeien vindt amper 35 procent de weg naar formele opvang. Deze ongelijke verdeling van gebruik van kinderopvang tussen moeders met en zonder migratieachtergrond heeft te maken met heel wat complexe factoren. Vrouwen met migratieachtergrond en beperkte scholing komen vaak terecht in onzekere, laagbetaalde banen met onregelmatige werkuren. De rigide structuur en openingsuren van de kinderopvang zijn niet te verzoenen met een job in shiften. Bovendien zijn er slechts een beperkt aantal plaatsen beschikbaar en deze worden ver op voorhand gereserveerd.

Ook binnen Sterk Vrouwenwerk, een project van het Netwerk tegen Armoede en ZIJkant die werkt aan duurzame tewerkstellingskansen voor vrouwen in armoede, komen drempels met betrekking tot kinderopvang aan bod. Om tegemoet te komen aan het gebrek aan structurele kinderopvang van enkele deelneemsters, organiseren we in ons programma zelf opvang tijdens de groepsbijeenkomsten. Daardoor krijgen de deelneemsters de kans om te werken aan een professioneel toekomstperspectief en een duurzame job. Toch maken de deelneemsters zich zorgen over hun toekomstige stappen op de arbeidsmarkt, wanneer ze opnieuw zelf moeten instaan voor het vinden van structurele, flexibele en betaalbare kinderopvang.

Eén van de deelnemende vrouwen, een vastberaden verkoopmedewerkster, deelt haar worsteling om de balans te vinden tussen wisselende werkuren en haar moederlijke verantwoordelijkheden. De variabele shifts en weekenddiensten maken het niet gemakkelijk om de zorg voor haar kinderen naadloos te verweven met haar professionele dromen.

“Ik wil graag voltijds werken, maar dat gaat niet omdat ik ook voor de kindjes moet zorgen. Mijn man is camionchauffeur en is vroeg gaan werken, soms al van vier uur 's ochtends. Ik moet de kindjes naar school brengen. Weekendwerk is ok, mijn man is dan thuis van het werk.” (een moeder van twee met migratieachtergrond, 39 jaar)

Deze uitdagingen worden nog complexer als we kijken naar extra intersecties. Alleenstaande ouders kunnen vaak niet vertrouwen op een partner om de zorg voor hun kinderen op te vangen. Dat maakt de nood aan betrouwbare kinderopvang nog dringender. Daarnaast ontbreekt het gezinnen met een vluchtverhaal vaak aan een sociaal netwerk om bij te springen, zoals (groot)ouders, zussen/broers, tantes/nonkels ... Deze dubbele barrière, zowel op gebied van familieondersteuning als formele opvang, maakt het voor deze ouders des te moeilijker om een evenwicht te vinden tussen werk en zorgtaken.

“De opvang is pas vanaf 7 uur open en sluit al om 18.30 uur. Terwijl ik soms om 6u al op het werk zou moeten zijn en soms tot 21u moet werken. Ik weet niet hoe ik ga doen. (...) Ik ben alleen, heb geen man of familie hier.” (alleenstaande moeder met migratieachtergrond, 31 jaar)

Deze getuigenissen leggen een realiteit bloot die verder gaat dan de statistieken. Het zijn ingrijpende dilemma's waar deze vrouwen dagelijks mee te maken hebben. Werk wordt als werkbaar beschouwd wanneer het rekening houdt met de dynamiek van het gezinsleven. In huishoudens met jonge kinderen zijn groepsopvang, onthaalouders of het persoonlijke netwerk doorgaans essentieel om te kunnen werken. Niettemin kunnen gezinsvriendelijke werkgevers ervoor kiezen om de dienstroosters aan te passen zodat werknemers hun kinderen niet onnodig naar de opvang hoeven te brengen. Een vorm van sociale arbeidsflexibiliteit kan dus ook een oplossing bieden voor het vraagstuk van kinderopvang.

Niet alleen werkgevers zouden moeten inspelen op de specifieke behoeften van hun diverse medewerkers. Ook de overheid moet blijven streven naar een arbeidsmarkt die diversiteit en inclusie weerspiegelt. Volgens het Trendrapport 2022 van het Steunpunt Werk is minder dan de helft van de vrouwen met een migratieachtergrond van buiten de EU beroepsactief, een schril contrast met de deelname van driekwart van de mannen. Deze kloof is een duidelijk signaal dat er meer inspanningen nodig zijn om de arbeidskansen voor vrouwen met migratieachtergrond te vergroten en hun volledige potentieel te ontsluiten.

De huidige problemen in de kinderopvang belemmeren niet alleen individuele kansen, maar schaden ook bredere maatschappelijke doelen van gelijkheid en welvaart. Hoogwaardige kinderopvang moet als een onmisbaar recht worden erkend. Die inclusieve aanpak is cruciaal om ouders, vooral die op het kruispunt van armoede en migratie, vol vertrouwen de arbeidsmarkt te laten betreden.

Als de Vlaamse Regering oprecht wil bijdragen aan duurzame tewerkstelling voor vrouwen in armoede, is een drastische investering in hoogwaardige, toegankelijke kinderopvang absoluut nodig. Goedkopere kinderopvang met flexibelere werkuren zou meer ouders kunnen overtuigen om de stap te zetten naar de arbeidsmarkt. Toch moeten we verder kijken dan louter productiviteit bij de investering in kinderopvang.

Het Sterk Vrouwenwerk-project is een samenwerking van het Netwerk tegen Armoede en ZIJkant en wordt gefinancierd door de EU – NextGenerationEU, met de steun van het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen en het federale gendergelijkheidsbeleid.